بررسی اولویت مصلحت گرایی یا حقیقت محوری در ارائه پیام بر اساس آموزه های قرآن

بررسی درس ها و فرامین قرآن در حوزه ارتباطات انسانی به ویژه در زمینه فعالیت های رسانه ای و تعامل رسانه ها با مخاطبان، از جمله مواردی است که کمتر به آن پرداخته شده است و نسخه دقیقی درباره شیوه های رفتاری رسانه وجود ندارد. تحقیق حاضر با روش تحلیل محتوای کیفی بر پایه هرمنوتیک و شیوه اجرای اسنادی یا کتابخانه ای تلاش می کند به بیان راهکار قرآن در یک تصمیم گیری دشوار رسانه ای بپردازد. تقابل میان حقیقت و مصلحت و انتخاب هریک از این شیوه ها برای ارائه پیام در مواقع گوناگون، از جمله دشواری هایی است که صاحبان رسانه با آن مواجه اند. از یک طرف «مخاطب» برای رسانه ها اهمیت فراوانی دارد و رسانه تلاش می کند خواست و رضایت او را کسب کند چون موجودیت رسانه با مخاطبانش معنا می یابد؛ از سوی دیگر پایبندی به «حقیقت» یک ارزش بزرگ و عامل اعتماد مخاطبان به رسانه است اما بعضی اوقات ضررهای ظاهری یا حقیقی برای جامعه، مخاطبان یا خود رسانه دارد و از جهت دیگر گاهی رسانه باید در انتخاب میان دو امر مهم، دست به «مصلحت گرایی» بزند. انتخاب زمان مصلحت سنجی ها و حد و مرز آن، امری است که به راحتی قابل تشخیص و تصمیم گیری نیست. در این تحقیق، پس از مرور آیات قرآن در حوزه های ذکر شده، مشخص می شود که قرآن به مخاطب اهمیت فروانی می دهد و از شیوه های گوناگون برای جذب او استفاده می کند. قرآن معتقد است که مخاطب، منفعل نیست و تاثیرگذاری پیام از سوی پیام رسان تنها با رعایت شرایطی خاص اتفاق می افتد. از طرف دیگر قرآن همه پیام آورانش را به حق گویی و دوری از خیانت در امانت (پیام) توصیه کرده است و مصلحت اندیشی های بی مورد را درست نمی داند. کلام خدا و همه رسولانش بر حق استوار است و از این آموزه حتی برای رضایت عده ای و همراه شدن آنها با دین خدا، کوتاه نمی آیند. درعین حال اگرچه اولویت اساسی قرآن بر حق و حقیقت استوار است اما جاهایی مصلحت سنجی نیاز است و مصلحت، درست عین حقیقت می شود. یعنی در چنین مقاطعی قرآن، حقیقت را در مصلحت گرایی می داند و به این امر دستور می دهد. نکته ای که از مجموع بررسی ها به دست می آید آنکه باید میان مصلحت و منفعت، تفاوت اساسی قائل شد. چیزی که عین حقیقت است، «مصلحت» است و نه «منفعت». به همین دلیل نگاه مصلحت گرایی قرآن، هیچ شباهتی با منفعت گرایی غربی در ارائه پیام ندارد.